بوسه ای که واکسینه می کند
تاثیر محبت در تربیت از منظر امام علی (ع)

استفاده از محبت ، از مؤثرترین و كارآمدترین شیوه هاى تربیتى است . محبت جاذبه مى آفریند ، انگیزه خلق مى كند، انسان هاى پرتلاطم و مضطرب را آرامش مى بخشد و فرزندان نابهنجار و ناسازگار را رام مى كند. محبت ، شیوه اى است كه به مرحله اى خاص از تربیت اختصاص ندارد ، اما كودكان و نونهالان بیشتر به آن نیازمندند. حضرت على علیه السلام مى فرمایند:

هر كه فرزند خود را ببوسد ، براى او پاداش و حسنه خواهد بود و هر كه فرزند خود را شاد كند ، خداوند در روز قیامت او را شاد خواهد فرمود. (1)

اگر انسان ، به ویژه در دوره كودكى از محبت سیراب نشود ، در بزرگ سالى معمولا با ناهنجارى هایى مواجه مى شود ، لذا پیامبر اكرم (صلى الله علیه وآله ) فرموده اند:

به كودكان و نوباوگان محبت نمایید و رحمت خود را شامل حال آن ها گردانید. (2)

سیراب کردن کودک از محبت او را در مقابل بسیاری از خطاها در آینده واکسینه می کند.

به نظر بسیارى از دانشمندان كمبود محبت ، منشاء بسیارى از عقده هاى روانى مى شود. به همین سبب در مكتب تربیتى اسلام به عامل تربیتى محبت تاءكید بسیار زیادى شده است . در برخى روایات آن قدر روى اهمیت آن تاءكید شده كه محبت را مساوى دین معرفى كرده اند. (3)

حضرت على علیه السلام در مواجهه با فرزندان خود از جملاتى محبت آمیز و پرجاذبه بهره مى گرفتند. ایشان در نامه تربیتى به امام حسن علیه السلام مى فرمایند:

فرزندم ! تو جزئى از وجود و بلكه همه وجود منى ، به طورى كه اگر به تو بلایى رسد ، به من رسیده است و اگر مرگ ، تو را در كام گیرد، مرا در كام گرفته است . آنچه از وضع و حال تو مورد توجه من قرار گرفته است ، همان وضع و حال خود من است كه برایم اهمیت بسیار دارد. (4)

از اساسى ترین روش هاى تربیت ، روش محبت است كه با فطرت و سرشت آدمى بسیار سازگار است . با توجه به میدان گسترده تاءثیر محبت ، اولیاى الهى از آن بهره هاى بسیار گرفته اند و آن را محور تربیت قرار داده اند. انسان به هر چه علاقه پیدا كند، بدو متمایل مى شود و سعى در همسانى مى نماید.

امیرمؤمنان مى فرمایند:

من اءحب شیئا لهج بذكره ؛ (5)

هر كه چیزى را دوست بدارد به یاد آن حریص مى شود.

آنچه موجبات پیوند را فراهم مى آورد و زمینه تربیت را مهیا مى سازد محبت است و این روش دقیقا مورد عنایت حضرت قرار گرفته است ؛ زیرا محبت چنان انسان را متحول مى سازد كه هیچ چیز دیگر با آن برابرى نمى كند.

ویژگى هاى روش محبت

محبت ستون و ركن دین

اساسا ستون هاى دین الهى بر دوستى حق استوار شده است و از این راه تاءثیرپذیرى انسان چند برابر مى شود. حضرت على (علیه السلام ) در ضمن خطبه اى مى فرمایند:

ثم ان هذا الاسلام دین الله الذى اصطفاه لنفسه ، واصطنعه على عینه ، و اءصفاه خیره خلقه ، و اءدقام دعائمه على محبته ؛ (6)

دیگر این كه دین اسلام ، دین خدا است كه آن را براى خود برگزید و به دیده عنایت خویش پرورید و بهترین آفریدگان خود را مخصوص رساندن آن گردانید و ستون آن را بر دوستى خود استوار نمود.

ایشان مى فرمایند از رسول گرامى اسلام درباره سنت آن حضرت پرسیدم ، آن حضرت فرمودند:

والحب اءساسى ؛ (7)

محبت ، بنیاد و اساس من است .

اظهار محبت

در سیره معصومین علیهم السلام چشاندن طعم شیرین محبت به راه هاى مختلف دیده مى شود. این اظهار محبت در گره گشایى روانى ، مادى و... دیده مى شود. آنان آب حیات محبت را بر دیگران ایثار مى كردند و از این راه زمینه هدایت افراد را فراهم مى كردند. اظهار محبت به فرزندان و بزرگ سالان از دستورهاى اكید ایشان است . از وصیت هاى حضرت امیر (علیه السلام ) است كه :

و ارحم من اءهلك الصغیر، و وقر منهم الكبیر ؛ (8)

با كودكان مهربانى كن و احترام بزرگان را نگه دار.

این محبت باید در تبسم و حتى در آهنگ محبت آمیز والدین جلوه نماید، هیچ گاه نباید محبت رااز فرزندان دریغ كرد. فرزندان در دوران نوجوانى و جوانى هم ، به محبت هاى پدر و مادر شدیدا نیازمندند.

محبت به فرزندان و دیگران به این معنا نیست كه بدى هاى آنان نادیده انگاشته و از تربیتشان غفلت شود. باید حساب دوستى به فرزندان رااز حساب تربیت و سازندگى جدا كرد.

محبت افراطى

محبت به فرزندان و دیگران به این معنا نیست كه بدى هاى آنان نادیده انگاشته و از تربیتشان غفلت شود. باید حساب دوستى به فرزندان رااز حساب تربیت و سازندگى جدا كرد. بعضى از پدران و مادران با محبت هاى بى جاى خود، در لباس دوستى ، بزرگ ترین خیانت ها رادر حق فرزندان خود مرتكب مى شوند. باید توجه داشت همان طور كه كمبود محبت زیان آور است ، زیاده روى در محبت نیز فرزندان رااز خودراضى و كم مقاومت به بار مى آورد و در مقابل مشكلات زندگى دچار احساس حقارت شده و آسیب پذیر مى شوند. انسان ها، در بستر مناسب و متعادل رشد شخصیت مى یابند. در شرایط خاص و دشوار، انسان با مقاومت آبدیده و مقاوم بار مى آید و توانایى مواجهه با مشكلات را مى یابد. حضرت امیر (علیه السلام ) مى فرمایند:

من كلف بالاءدب قلت مساویه ؛ (9)

هر كسى سختى تاءدیب را تحمل كند، بدى هایش كم خواهد شد.

بنابراین ، نباید در اثر افراط در محبت و تعریف و تمجیدهاى آن چنانى ، فرزندانى با شخصیت كذایى رشد بیابند كه براى خود شخصیت و مقامى بالاتر از انتظار تصور كنند و عیوب خود را نیز كمال پنداشته و به بیمارى خودپسندى مبتلا شوند. حضرت على (علیه السلام ) مى فرمایند:

من رضى عن نفسه ظهرت علیه المعایب ؛ (10)

هر كس از خود راضى باشد ، عیوبى در او پدیدار خواهد شد.

از سوى دیگر، چنین شخصى از دیگران توقع دارد كه شخصیت كاذب اورا بپذیرند و از او ستایش كنند. در نتیجه ، افراد چاپلوس و تملق گو در اطراف او جمع مى شوند؛ ولى واقع گویان و انتقادكنندگان را نمى پذیرد. خودپسندان نه تنها نمى توانند محبت دیگران را به سوى خویش جلب كنند، بلكه همواره منفور و مطرود دیگران خواهند بود. چنانچه حضرت على (علیه السلام ) مى فرمایند:

من رضى نفسه كثر الساخط علیه ؛ (11)

هر كس از خود راضى باشد، خشم گیرندگان بر او بسیار خواهند شد.

به امید پیروی از دستورات دینی که بهترین زندگی را برایمان رقم زده است.

پی نوشت ها :

1- دكتر عین الله خادمى ، درونى كردن ارزش هاى اسلامى ، ص 107

2- فیض كاشانى ، المحجه البیضاء، ج 2، ص 237.

3- محمدى رى شهرى ، میزان الحكمه ، ج 2، ص 214 الدین هوالحت والحت هوالدین .

4- علامه مجلسى ، بحارالاءنوار، ج 104، ص 99وجدتك بعضى بل وجدتك كلى حتى كاءن لو اءصابك اءصابنى ....

5- شرح غرر الحكم ، ج 5، ص 177.

6- نهج البلاغه ، خطبه 198.

7- الشفاء بتعریف حقوق المصطفى ، ج 1، ص 187.

8- بحار الاءنوار، ج 75، ص 136.